با توجه به استفاده روز افزون از لوله های پلاستیکی در تأسیسات صنعتی و ساختمانهای کشور و تولید و توزیع انواع مختلف لوله های پلاستیکی با نامها و جنسهای مختلف به موازات توسعه صنعت پتروشیمی، انتخاب و خرید بهترین و مناسب ترین نوع لولهی پلاستیکی برای یک کاربرد خاص آسان نمیباشد و نیازمند مطالعه و شناخت انواع معمول این لوله هاست.
شناخت و مقایسه انواع لوله های پلاستیکی
شناخت و مقایسه انواع لوله های پلاستیکی .
با توجه به استفاده روز افزون از لوله های پلاستیکی در تأسیسات صنعتی و ساختمانهای کشور و تولید و توزیع انواع مختلف لوله های پلاستیکی با نامها و جنسهای مختلف به موازات توسعه صنعت پتروشیمی، انتخاب و خرید بهترین و مناسب ترین نوع لولهی پلاستیکی برای یک کاربرد خاص آسان نمیباشد و نیازمند مطالعه و شناخت انواع معمول این لوله هاست.
شناخت و مقایسه انواع لوله های پلاستیکی
با توجه به استفاده روز افزون از لوله های پلاستیکی در تأسیسات صنعتی و ساختمانهای کشور
و تولید و توزیع انواع مختلف لوله های پلاستیکی با نامها و جنسهای مختلف به موازات توسعه صنعت پتروشیمی،
انتخاب و خرید بهترین و مناسب ترین نوع لولهی پلاستیکی برای یک کاربرد خاص آسان نمی باشد
و نیازمند مطالعه و شناخت انواع معمول این لوله هاست.
بکارگیری لوله های پلاستیکی در تأسیسات به اواسط دههی ۱۹۳۰ میلادی برمیگردد.
در آن زمان برای اولین بار آلمانها از لوله های پلاستیکی برای سیستمهای تخلیه فاضلاب استفاده کردند.
بعدها شناخت هر جه بیشتر معایب و نقاط ضعف لوله های فلزی باعث گردید تا لوله های پلاستیکی
به مرور زمان و در بسیاری موارد جایگزین لوله های فلزی گردند.
از مهمترین معایب لوله های فلزی میتوان به خوردگی، رسوبگیری سطوح داخلی، وزن زیاد،
حمل و نقل و نصب مشکل آنها (در مقایسه با لوله های پلاستیکی) اشاره نمود.
لوله های پلاستیکی نیز اگرچه دارای معایب و مشکلات خاص خود میباشند اما انواع خاصی از آنها
برای کاربردهای خاصی از آنها برای کاربردهای خاصی مناسبترین انتخاب میباشند و ضمناً
با توجه به پیشرفت های روزافزون در دانش و فنآوری صنایع پتروشیمی و علوم مهندسی پلیمر
روشهایی برای مقاومسازی و کیفیت بخشی به لوله های پلاستیکی و برطرفسازی عیوبشان ابداع گردیده
که بسیار موثر بودهاند و هم اکنون نیز تحقیقات گستردهای در زمینه و همچنین تولید پلاستیکها
و پلیمرهای جدید به ویژه پلیمرهای کامپوزیتی برای تولید لوله های صنعتی در حال انجام است.
پلاستیکها مواد دست ساز بشر هستند که پایه ی اصلی آنها پلیمرهای آلی میباشد و از تنوع فراوانی برخوردارند.
اصولاً پلاستیکها را براساس رفتارشان در برابر حرارت به دو دسته کلی تقسیم بندی میکنند که عبارتند از:
۱- ترموپلاستیکها (Thermoplastics).
۲- ترموستها (Thermosets).
بطور کلی ترموپلاستیکها در درجه حرارت معمولی محیط جامد بوده و با افزایش درجه حرارت نرم و شکلپذیر می شوند.
آنها را میتوان با اعمال حرارت تغییر شکل داد و مجدداً به شکل اولیه بازگرداند غالب مواد بکار رونده در ساخت لوله های پلاستیکی
از نوع ترموپلاستیکها هستند که از جمله میتوان به پلیپروپیلن (p.p)، پیویسی (PVC) یا پلیاتیلن (PE) اشاره نمود.
اما ترموستها مواد نسبتاً تردی میباشند. بطوریکه به راحتی نمیتوان آنها را حتی با اعمال حرارت تغییر شکل داد.
آنها یکبار برای همیشه شکل داده میشوند و شکل تغییرناپذیر و ثابت خود را حفظ می کنند.
خواص لوله های پلاستیکی
انتخاب ماده ی مناسب برای ساخت لوله ها به سیال منتقل شونده و مشخصه های سرویس و شرایط کاری سیستم بستگی دارد.
بسته به نوع پلاستیکها ممکن است برخی از خصوصیات پلاستیکها برای سیستم و تأسیسات مورد نظر ما مطلوب
و برخی نیز نامطلوب میباشد. انواع لوله های پلاستیکی به هر حال برخی از خصوصیات نامطلوب را میتوان
از طریق طراحی و نصب اصولی کاهش داد یا حذف نمود اما آنچه مسلم است انتخاب جنس مناسب لوله
برای کاربردهای متفاوت مستلزم داشتن دانش کافی دربارهی خواص،
مزایا و معایب انواع لوله های پلاستیکی است.
در زیر به بررسی مهمترین خصوصیات و ویژگیهای لوله های پلاستیکی میپردازیم.
مقاومت به سایش و خوردگی
بطور کلی لوله های پلاستیکی از مقاومت چشمگیری در برابر انواع اسیدها، محلولهای نمکی، مایعات و گازهای خورنده برخوردارند.
در مورد سایش (erosion) میزان مقاومت لوله های پلاستیکی به نوع سیال منتقل شونده از داخل لوله و
شرایط سرویس و سیستم بستگی دارد.
میزان مقاومت به خوردگی لوله های پلاستیکی با افزایش غلظت برخی از مواد شیمیایی خاص تغییر میکند.
برای مثال لوله های پلی اتیلن میتواند اسید سولفوریک ۷۰ درصد را در °C) ۲۳ °F ۷۳) انتقال دهد
در حالی که برای انتقال اسیدسولفوریک ۹۵ درصد مناسب نمی باشد.
درجه حرارت نیز عامل مهم و تعیین کنندهای برای مقاومت لولههای پلاستیکی در برابر خوردگی است.
برای مثال برخی از لوله های پلی اتیلن که برای انتقال گازهای حاوی اکسیدهای نیتروژن در °C۲۳ مناسب می باشند،
نباید برای انتقال این گازها در °C۵۰ مورد استفاده قرار گیرند.
فرمولاسیون خاص یک ماده ی پلاستیکی مشخص نیز میتواند عاملی در تعیین میزان مقاومت کلی ماده
در برابر مواد شیمیایی خورنده و میزان غلظت آنها باشد.
صافی جداره ی داخلی
لوله های پلاستیکی جداره های داخلی فوق العاده صافی را دارند که باعث جلوگیری از تجمع هر نوع رسوب
بر روی جداره های داخلیشان می گردد و بنابراین بروز مشکل گرفتگی و انسداد به واسطه ی کاهش تدریجی قطر داخلی
در اثر تجمع رسوبات در مورد لوله های پلاستیکی منتفی می گردد. در حالی که لوله های فلزی
به مرور زمان در اثر خوردگی از بین رفته و در اثر تجمع رسوبات بر روی سطوح داخلیشان افت فشارهای اصطکاکی
در آنها افزایش یافته و در نتیجه ظرفیت آنها برای انتقال سیالات کاهش خواهد یافت.
خواص حرارتی
بطور کلی قابلیت هدایت حرارتی لوله های پلاستیکی نسبت به دیگر لوله ها پائینتر است
که در نتیجه تلفات حرارتی یا بالعکس جذب حرارت از طریق جداره این لوله ها،
انواع لوله های پلاستیکی به حداقل ممکن (در مقایسه با دیگر لولهها) می رسد. این خصوصیت لوله های پلاستیکی
در مواردی که از این لوله ها برای سیستمهای فاضلاب استفاده گردد یک مزیت به حساب می آیند.
چرا که از تهنشین شدن مواد چرب همراه فاضلاب در لوله ها و کاهش نرخ تخلیه جلوگیری به عمل می آید.
نرخ انبساط حرارتی لوله های پلاستیکی در مقایسه با دیگر لوله ها بالاتر است و
این نکته را باید به هنگام طراحی تأسیساتی که دارای نوسانات زیاد درجه حرارت میباشند، مدنظر داشته باشیم.
برای مثال ضریب انبساط حرارتی P.V.C) نوع I /C°۶- ۱۰×۵۰ تا ۶۳) پنج برابر فولاد( /C°۶- ۱۰× ۱۲) است.
به همین علت تعداد بستها و نگهدارندههای مورد نیاز جهت نصب لوله های پلاستیکی در مقایسه با لوله های فلزی
به مراتب بیشتر بوده و در فواصل کمتری نسبت به یکدیگر (در مقایسه با لوله های فولادی) باید نصب گردند.
به همین دلیل در صورتی که لوله های پلاستیکی بدرستی مهربندی نشوند، به هنگام نوسانات زیاد حرارتی مستعد
پیچ و تاب خوردگی (Snaking) خواهند بود. لوله های پلاستیکی وقتی در معرض درجه حرارت بالا قرار گیرند،
نرم میشوند و به همین دلیل باید از عبور دادن این لوله ها از نقاط خیلی گرم یا از مجاورت وسایلی که حرارت بالایی تولید میکنند،
خودداری نمود. حد بالای تحمل درجه حرارت در لوله های پلاستیکی بسته به جنس و نوعشان از °C۵۰ تا حداکثر °C۱۵۰ متغیر است.
مشخصه های الکتریکی
بطور کلی پلاستیکها هادی جریان الکتریسیته نیستند و به همین علت انواع لوله های پلاستیکی
هیچگاه در معرض خوردگیهای گالوانیکی و الکتروشیمیایی قرار نمیگیرند. همان طور که میدانید،
بروز پدیدهی خوردگی گالوانیک در لوله های فلزی مدفون در زیر خاک یکی از مهمترین دلایل آسیب دیدن
و از بین رفتن تدریجی این لوله هاست.
چگالی
لوله های پلاستیکی بسیار سبکتر از لوله های فولادی، آزبستی، بتنی و سیمانی هستند
و از نظر چگالی در محدودهی ۹/۰ تا ۳cm/gr۲ (بسته به نوع و فرمولاسیون) قرار دارند.
سبکی لوله های پلاستیکی مزیتهای فراوانی را برای این نوع لوله به ارمغان آورده است.
از جمله آنکه هزینه های حمل و نقل و نصب آنها به مراتب کمتر شده و حمل و نقل آنها به آسانی و با سرعت بیشتری
در مقایسه با دیگر لوله ها صورت میگیرد. اغلب لوله های پلاستیکی به راحتی با دست نصب میشوند
و در بیشتر موارد نیاز به ماشین آلات و ابزار خاصی ندارند.
خواص مکانیکی
آنچه مسلم است پلاستیکها مقاومت مکانیکی فلزها را ندارند. خواص مکانیکی لوله های پلاستیکی اما قابلیت انعطاف بالاتری برخوردارند.
مقاومت پلاستیکها در برابر نیروهای کششی بیش از حد لازم میباشد. با افزایش درجه حرارت
سیستم لوله کشی مقاومت مکانیکی لوله های پلاستیکی پائینتر آمده اما مقاومت در برابر ضربه بیشتر می گردد.
از آنجا که لوله های پلاستیکی عموماً چقرمه (محکم و در عینحال بسیار انعطافپذیر) هستند،
ضربات خارجی وارده به سطح خود را با حداقل خسارت یا حتی هیچگونه صدمهای به خوبی جذب میکنند.
در حالیکه همین ضربات در مورد لوله های با جنس ترد میتواند باعث بروز صدمات جدی گردد.
قابلیت اشتعال
لوله های پلاستیکی عمدتاً از پلیمرها ساخته میشوند و ترکیبات آلی دیگری نیز به همراه دارند و بنابراین قابل اشتعال میباشند.
البته پلاستیکهای مختلف رفتارهای کاملاً متفاوتی را در برابر آتش از خود نشان میدهند.
در اغلب موارد آتش باعث تجزیه شیمیایی در ساختار لوله های پلاستیکی گردیده
و محصولات حاصل از احتراق این لوله ها باعث گسترش و افزایش حجم آتش میشوند.
رده بندی لوله های پلاستیکی از نظر تحمل فشار
به جز لوله های مورد استفاده در فاضلاب و سیستمهای تخلیه، تمام لوله های پلاستیکی از نظر تحمل فشار ردهبندی شده اند.
بطور کلی سه روش استاندارد برای رده بندی لوله های پلاستیکی از نظر تحمل فشار موجود است که عبارتند از:
۱- عدد شجول (schedule number):
که از رابطه (P/S)×۱۰۰۰ قابل محاسبه است که در آن (P) فشار سیستم (سرویس) مورد نظر
و (S) حد مجاز تنش (allowable stress) است و مسلم است که هر دو باید با واحدهای یکسان در این فرمول قرار داده شوند.
انواع لوله های پلاستیکی
۲- نسبت ابعادی استاندارد (SDR):
SDR که مخفف (Standard dimension Ratio) است از تقسیم قطر خارجی لوله به ضخامت آن قابل محاسبه است.
۳- رده بندی عددی برای سطح فشار قابل تحمل:
در این روش برای هر لوله فشار قابل تحمل به صورت عددی مشخص می گردد.
برای مثال معمولترین ردههای فشاری لوله های پلاستیکی عبارتند از ۵۰، ۱۰۰، ۱۲۵، ۱۶۰، ۲۰۰، PSI ۳۱۵.
برخی اوقات نیز برای رده بندی فشاری و شناسایی لوله های ترموپلاستیکی از کدهای چهار رقمی
و یک پیشوند الفبایی که نشان دهنده ی نوع پلیمر است، استفاده میگردد.
رقم اول و دوم این کد چهار رقمی به ترتیب نشانگر نوع و پایهی رزین و رقم سوم و چهارم میزان فشار لازم
جهت تست هیدرواستاتیکی لوله را به صورت تقسیم شده بر ۱۰۰ و برحسب Psi بیان می دارند.
برای مثال کد “۱۱۲۰ “ PVC نشانگر لوله ای است که از جنس پلی وینیل کلراید PVC نوع ۱ و
پایه (grade) ۱ شاخه شده است و فشار تست هیدرواستاتیک آن psi ۲۰۰۰ معادل Mpa ۸/۱۳ میباشد.
دوام و پایداری لوله های پلاستیکی
آزمایشهای گوناگون انجام شده در آزمایشگاههای مجهز صنعتی و همچنین تجربیات عملی در محیطهای عملیاتی حاکی
از آن است که لوله های پلاستیکی (از نوع ترموپلاستیکها) مدفون در زیر خاک،
در مقابل حملات هرگونه باکتری، قارچ و دیگر میکرو ارگانیسمها (موجودات ذره بینی) کاملاً ایمن می باشند.
